وب سایت فرهنگی مذهبی مهدی الامم

بسم الله الرحمن الرحیم

شهید مطهری و رهبری نسل جوان

بررسی های آماری، جامعه كنونی ایران را یك جامعه جوان معرفی می‏كند.

 كارشناسان می‏گویند به طور تقریبی افراد گروه سنی 15 تا 24 سال، یك سوم جمعیت كشور را تشكیل می‏دهند.

 این آمار، خود بهترین دلیل برای توجه بیشتر به جوانان است.
یك تصویر مبهم

اگر از شما در باره وضعیت عمومی جوانان كشور سؤال شود چه پاسخ می‏دهید؟
با اینكه مدتهاست موضوع "جوان" محور بحث كارشناسان و متخصصان علوم اجتماعی قرار گرفته است، اما هنوز تصویر روشنی كه بیانگر نمای كاملی از جوان ایرانی باشد ارائه نگردیده است.

 در ابتدای امر، بیشتر این تصویر در ذهن انسان نقش می‏بندد كه جوان در هر جا كه حضور یابد مشكلی ایجاد می‏شود، برای مثال در خانواده، پدر و مادر یا سایر اعضای خانه او را درك نمی‏كنند، در مدرسه با همسالان خود كلنجار می‏رود یا با مدیر و ناظم و معلم نمی‏سازد، خوب درس نمی‏خواند، به مسایل اساسی و مهم توجه ندارد، در پی بازی و وقت‏ گذرانی است، در جامعه خود را فراموش شده می‏پندارد، احساس می‏ كند كه مورد بی‏ مهری و كم ‏لطفی واقع می‏ شود، درهای موفقیت و پیشرفت را به روی خود بسته می بیند، گاه ترس از آینده و ناكامی وجودش را فرا می‏گیرد و به دنبال آن احساس ضعف و ناتوانی بر او چیره می‏شود و این احساس باور پوچی و بی‏ مصرف بودن را در او تقویت می ‏نماید، برای رهایی از این باور یا دست كم فراموش كردن پندارهایش، به این سو و آن سو می‏زند، پرخاش جو و عصیان گر می‏شود و رفتاری از خود بروز می ‏دهد كه خوشایند دیگران نیست ...

آیا شما با این تصویر از وضعیت عمومی جوانان ما موافقید؟ این نكته درخور دقت است كه نتیجه این برداشت چه خواهد بود؟ به نظر می‏رسد این تصویر موجب می‏شود، قضاوت نادرستی نسبت به نسل جوان و پویای مملكت ارائه گردد و بزرگترها را از این سرمایه قدرتمند محروم سازد.

 به بیان دیگر، بزرگترها را از جوانها می‏ترساند و بین آنها و نسل جوان فاصله می‏اندازد.

از سوی دیگر، جوانان نیز خود را تنها احساس كرده و واكنش نشان می‏دهند.

این واكنش به سهم خود جدایی بیشتر و عمیق‏تر شدن شكاف را در پی خواهد داشت.
خطر و حادثه در همین جا كمین كرده است، در جایی كه فاصله بین دو نسل زیاد می‏شود، بله فاصله بین دو نسل، نسل امروز و نسل فردا.

امروز، اگر این دو نسل یكدیگر را درك و باور نكنند، هیچ یك فردای روشنی در پیش رو نخواهند داشت. باید چاره‏ای اندیشید.

جوانِ امروز، ستون استواری و بقای فردای كشور است.

 پس باید او را در مقابل توفانهای سهمگینِ از خود بیگانگی و وابستگی یاری داد و این ذخیره تمام نشدنی را حفظ كرد.

چه كسی مسؤول است؟
استاد شهید مطهری رحمه الله علیه كه به هنگام تحلیل مسایل اجتماعی با آینده‏نگری و بصیرتی شگرف، سخن می‏گوید، سالها پیش از این در بحثی كه به بررسی مسایل جوانان پرداخته، پاسخ این سؤال را به روشنی بیان كرده است:
این اصل را همه می‏دانیم كه در دیانت مقدسه اسلام مسؤولیتها مشترك است، یعنی افراد، مسؤول یكدیگرند و در مسؤولیت های یكدیگر شریكند: كلكم راع و كلكم مسؤول عن رعیته.

 بلكه نسلها مسؤول یكدیگرند.

هر نسل مسؤول نسل بعدی است كه این دین و این هدایتی كه از نسلهای گذشته، دست به دست به آنها رسیده است آن را حفظ كنند و به نسلهای بعدی برسانند، یعنی نسلهای بعدی را آماده كنند برای پذیرفتن و استفاده از آن، بنابراین بحث در رهبری نسل جوان، بحثی است از یك وظیفه و مسؤولیت كه متوجه همه است.
بنابراین در همه شرایط و زمانها هر نسلی مسؤول هدایت نسل بعدی است.

نخستین مسؤولیت
فوری‏ترین وظیفه ما كه مسؤول انتقال آموخته‏های خود به نسل جوان هستیم چیست؟
بدون تردید، بسیاری از پدر و مادرها، مربیان و همه كسانی كه برای هدایت و سعادت نسل جوان دل می‏ سوزانند، باید قبل از هر چیز برای این سؤال پاسخی تهیه كرده باشند.

 شاید این سؤال مشكل اساسی آن دسته از مربیانی باشد كه برای بررسی عملكرد خود، در پی كشف ریشه ‏های عدم موفقیت در تربیت نسل جوان و ایجاد ارتباط با آنان هستند.

 آنها بخوبی می‏دانند كه بدون توجه به مراحل مسؤولیت و ویژگیهای آن در موارد مختلف، هر گونه اقدامی اتلاف وقت محسوب می‏شود.
نخستین مسؤولیت ما، شناخت جوان و روحیات و نیازهای اوست اگر ما از شرایط فكری، روحی و اجتماعی فردی كه در صدد ایجاد ارتباط با او هستیم، آگاهی لازم را نداشته باشیم، چگونه می‏خواهیم این ارتباط را برقرار سازیم.

 بخصوص زمانی كه بخواهیم با استفاده از این رابطه، نوعی شناخت و تفكر تازه به او ارائه كنیم و انتظار داریم كه او استدلال ما را در مورد درستی این تفكر بپذیرد.
استاد شهید مطهری رحمه الله علیه در این خصوص می‏نویسد:
فكر اساسی این است كه اول ما درد این نسل را بشناسیم، درد عقلی و فكری، دردی كه نشانه بیداری است یعنی آن چیزی را كه احساس می‏كند و نسل گذشته احساس نمی‏كرد.

مولوی می‏گوید:
حسرت و زاری كه در بیماری است
وقت بیماری هم از بیداری است
هر كه او بیدارتر، پردردتر
هر كه او هوشیارتر، رخ‏زردتر
باید توجه داشت كه جوان امروز در شرایطی قرار گرفته است كه بیش از هر چیز كمبودها را احساس می‏ كند، آنچه لازم دارد در خود و محیط اطراف خود نمی ‏یابد.

این احساس كمبود با سراب های متعددی كه برایش پدیدار ساخته‏اند و او آنها را چشمه ‏سار رهایی و سعادت می ‏پندارد تشدید می‏شود.
باید به جای طرح و بزرگ‏نمایی موارد منفی رفتار جوان كه او را موجودی غیر قابل تفاهم می‏نمایاند، بیش از پیش سعی در شناخت او داشته باشیم.

توجه به این مطلب ضرورتی انكارناپذیر است.

سرزنش ها، توبیخها و توهینها جوان را در دل بستن به سراب آرزوها، استوارتر می‏كند.

شناخت ویژگیهای مثبت افراد یك نسل به معنای چشم ‏پوشی از كاستی ها و معایب آنها نیست.

منظور ما از شناخت نسل جوان توجه دقیق به تمام رفتارها، كنشها و واكنشهای این نسل است.

 در این رابطه نكته‏ ای ظریف وجود دارد كه آن را از زبان استاد شهید می‏شنویم:
نسل جوان ما مزایایی دارد و عیب هایی، زیرا این نسل یك نوع ادراك و احساساتی دارد كه در گذشته، نبود و از این جهت باید به او حق داد.

در عین حال یك انحرافات فكری و اخلاقی دارد و باید آنها را چاره كرد.

چاره كردن این انحرافات بدون در نظر گرفتن مزایا، یعنی ادراكات و احساسات و آرمان های عالی كه دارد، بدون احترام گذاشتن به این ادراكات و احساسات میسر نیست.
باید به این جهات احترام گذاشت.

 در نسل گذشته فكرها این اندازه باز نبود، این احساسات بلند و این آرمانهای عالی نبود، باید به این آرمانها احترام گذاشت.

 اسلام هم به این امور احترام گذاشته است، اگر ما بخواهیم به این امور بی‏اعتنا باشیم، محال است كه بتوانیم جلوی این انحرافهای فكری و اخلاقی نسل آینده را بگیریم.
اگرچه نسل جوانی كه استاد ویژگیهای آن را برشمرد، امروز دوران جوانی را پشت سر گذاشته و خود مسؤولیت هدایت نسل بعدی را به عهده گرفته است، اما كلام استاد همچنان تازه و گویاست و ویژگیها و خصوصیتهای مزبور نیز در باره جوان امروز، صادق است و طبیعتا مسؤولیتها نیز تغییر نكرده است.

شیوه‏ های مناسب
برای درك هر فرد یا گروه و نیز ایجاد ارتباط با او لازم است با زبان فهم آن فرد یا گروه آشنا باشیم.

سخن گفتن با كسی كه زبان او را نمی‏دانیم حاصلی در بر نخواهد داشت؟
این مطلب، نكته‏ای اساسی در رابطه با اعمال شیوه‏های تربیتی است.

به عبارت كوتاه بدون همزبانی، همدلی حاصل نخواهد شد.
باید دانست كه نسل جوان در هر زمانی ویژگیهای مخصوص به خود را دارد.

 اگر استاد مطهری در زمان خود بر این نكته تأكید می‏ورزد كه لازم است شیوه‏های تربیتی نسل جوان متناسب با شرایط روحی و اجتماعی آنان باشد، این مطلب امروز نیز باید مورد توجه قرار گیرد.

 باید زبان و الگوهای رفتاری جوانان عصر خود را بشناسیم و با همان زبان و شیوه‏ها به تربیت و هدایت آنان اقدام كنیم.
پس با این توجه كه شیوه‏های مورد نیاز جامعه امروز با شیوه ‏هایی كه در زمان شهید مطهری برای ایجاد ارتباط با نسل جوان، مورد استفاده قرار می‏گرفت متفاوت است، عبارات شهید مطهری را در این جهت، مورد دقت قرار می‏دهیم:
رهبری یك فرد یا یك نسل در همه احوال و همه شرایط یكسان نیست، متفاوت است، شكلها و كیفیتهای گوناگون دارد.

 وسایلی كه به كار برده می‏شود متفاوت است.

 یك نسخه معین ندارد كه در باره همه افراد و همه نسلها یك جور داده شود.

 از این‏ رو، در هر زمانی تحت هر شرایطی باید دقیقا اندیشید كه با چه نحو باید صورت بگیرد و چه نسخه‏ای باید داده شود.
ایشان در جای دیگر چنین می‏نویسد:

مهمتر از اینكه طرحی برای رهبری این نسل تهیه كنیم این است كه این فكر در ما قوت بگیرد كه مسأله رهبری و هدایت از لحاظ تاكتیك و كیفیت عمل در زمانهای متفاوت و در مورد اشخاص متفاوت فرق می‏كند و ما باید این خیال را از كله خود بیرون كنیم كه نسل جدید را با همان متد قدیم رهبری كنیم.
نسل جوان در هر دوره‏ای به شیوه‏ ها و اصول تربیتی متناسب با همان دوره، پاسخ مثبت می‏دهد.

 اهمیت این موضوع باعث شده است كه استاد مطهری رحمه الله علیه قسمت عمده‏ای از بحث رهبری نسل جوان را به "تناسب شیوه‏های تبلیغی با نیازهای هر دوره اختصاص دهد.

سیمای یك نسل صالح
هدایت و رهبری آگاهانه "نسل جوان" اگر با رعایت همه جوانب و شرایط و توجه به همه حساسیتها و ظرافتهای آن به انجام برسد و اگر "نسل جوان" كشور باور كند كه فردای روشن و آینده سعادت او در كنار زنان و مردان این سرزمین كه او را تعلیم داده‏اند رقم خواهد خورد، در این صورت همه نگرانیها از آنچه كه سرنوشت "نسل جوان" نامیده می‏ شود، برطرف خواهد شد.

 آینده كشور و ملت در گرو برخورداری از یك نسل صالح است، نسلی كه قرآن به زیبایی، چهره آن را تصویر نموده است، نسلی كه به سعادت می‏رسد و نسل بعد از خود را نیز به سعادت و نیك بختی رهنمون می‏سازد، تصویر اجمالی این نسل را در آیات ذیل چنین می‏خوانیم:
وَ وَصَّینا الانسان بوالدیه احسانا حَمَلَتْهُ اُمُّهُ كُرها و وضعَتْهُ كُرها و حَمْلُهُ و فصالُهُ ثلاثون شهرا حتّی اذا بلغ اَشُدَّهُ و بلغ اربعین سنةً قال اَوْزعنی أن اَشْكُرَ نعمتكَ التّی انعمت علی و علی والدی و أن أعْمَلَ صالحا ترضاهُ و اَصلِح لی فی ذریتی إنّی تُبْتُ الیك و إنّی من المسلمین.
ما انسان را به نیكی نسبت به پدر و مادر سفارش كردیم، مادرش به سختی بار او را كشید و به سختی بر زمین نهاد، مدت بارداری تا جدا شدن از شیرخوارگی در مجموع سی ماه بود، تا رسیدن به سن چهل سالگی و گفت پروردگارا به من القا كن كه نعمت تو را كه به من و پدر و مادرم انعام كرده‏ای شكرگذاری كنم، و عمل صالحی كه موجب رضا و خوشنودی او باشد به جا آورم، پروردگارا نسل مرا صالح گردان، من به سوی تو بازگشت می‏كنم و از كسانی هستم كه تسلیم امر تو هستند.

استاد مطهری رحمه الله علیه با طرح این آیات، سیمای یك نسل صالح را ترسیم می‏كند.

با عبارات استاد به عنوان حسن‏ختام مطلب را به پایان می‏بریم:
در این آیه خصوصیاتی را برای نسل صالح ذكر می‏كند:

یكی روح شكرگذاری و قدردانی نسبت به نعمتها و موهبتهای خلقت.

 رب اوزعنی ان اشكر نعمتك التی انعمت علی و علی والدی.

 چشم می‏اندازد با این همه نعمتها و موهبتها كه خداوند بر او، و نسل گذشته كرده است، می‏گوید خدایا به من نیرو بده و قوت بده كه بتوانم حق‏شناسی و قدردانی كنم، از نعمتهای گذشته طبق رضای تو استفاده كنم، شكر هر نعمت این است كه بهره‏ای كه شایسته آن نعمت است از او شود.

دیگر اینكه از خداوند توفیق عمل و كار می‏خواهد، رو به كار و عمل آورده، آن هم كار مفید كه مورد رضایت خداست و أن اعمل صالحا ترضاه.

دیگر اینكه توجه دارد به نسل آینده و صلاح و اصلاح آن نسل. می‏گوید:

و اصلح لی فی دریتی.

چهارم حال توبه و بازگشت از تقصیرها و كوتاهیهایی كه در گذشته صورت گرفته است:

انّی تبت الیك.

پنجم حالت تسلیم به حق و مقرراتی كه خداوند در تكوین و یا تشریع قرار داده است.

 تخلف از این مقررات است كه سبب نابودی و هلاكت است:

و انّی من المسلمین.

درباره این نسل می ‏فرماید:

اولئك الذین نتقبّل عنهم أحسن ما عملُوا و نتجاوزُ عن سیئاتهم فی اصحابِ الجنة وَعْدَ الصدقِ الذّی كانوا یوعدون.
می‏فرماید: این گونه افراد و این گونه نسل است كه ما اعمال نیكوی آنها را می‏پذیریم و از خطاهای آنها می‏گذریم و از اهل بهشت هستند.

وعده راستی است كه به آنها داده شده است.